بررسی گسترش ریشه و سایر صفات مورفولوژیک ارقام گندم دیم در دو رژیم رطوبتی

در مناطق زیر کشت گندم دیم کشور با توجه به نوسانات فصلی و سالیانه بارندگی، توجه به ویژگی های ذاتی ریشه از نظر گسترش ومقاومت به خشکی و در نهایت تولید موفق محصول اهمیت زیادی دارد. این تحقیق با هدف ارزیابی خصوصیات رشد ریشه و عملکرد ارقام گندم دیم در شرایط محیطی مختلف به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در سال 1386 در دانشگاه صنعتی اصفهان اجرا شد. عوامل آزمایشی شامل رژیم آبیاری (آبیاری پس از تخلیه %50 رطوبت قابل استفاده خاک در منطقه ریشه وآبیاری پس ازتخلیه %80 رطوبت قابل استفاده خاک در منطقه ریشه)، دو نوع خاک از مناطق لورک و شرودان و ارقام گندم دیم زاگرس، کوهدشت، البرز و فلات بود. نتایج نشان دادند که وزن کل، عمق، حجم، سطح و طول تجمعی ریشه به طور بسیار معنی داری تحت تاثیر رژیم آبیاری، نوع خاک، رقم و برهمکنش آنها قرار گرفتند. آبیاری بوته ها بر اساس 80% تخلیه رطوبت خاک نسبت به 50% تخلیه رطوبت باعث کاهش 12 درصدی وزن کل ریشه شد. همچنین بوته هائی که در خاک شرودان رشد کرده بودند، وزن کل ریشه بالاتری (حدود 26%) نسبت به خاک لورک تولید کردند. در بین ارقام، البرز و فلات به ترتیب بیشترین و کمترین وزن کل ریشه را به خود اختصاص دادند. بیشترین وزن کل ریشه در رقم فلات با اعمال آبیاری بر اساس 50% تخلیه رطوبت خاک از ناحیه ریشه و کمترین مقدار در همین رقم با اعمال آبیاری بر اساس 80% تخلیه رطوبت خاک از ناحیه ریشه به دست آمد. وزن کل ریشه ارقام البرز 243/0 گرم (حدود26%)، زاگرس 307/0 گرم (حدود38%) و فلات 388/0 گرم (حدود49%) در خاک لورک نسبت به خاک شرودان کاهش داشت، ولی وزن کل ریشه رقم کوهدشت 142/0 گرم (حدود 18%) افزایش نشان داد. بیشترین وزن کل ریشه را رقم کوهدشت با اعمال آبیاری بر اساس 80% تخلیه رطوبت خاک از ناحیه ریشه در خاک لورک تولید کرد. عملکرد بیولوژیک، وزن خشک بخش هوایی، عملکرد دانه هر بوته و شاخص برداشت در سطح احتمال 1% تحت تاثیر رژیم آبیاری، نوع خاک، رقم و برهمکنش آنها قرار گرفتند. آبیاری بوته ها بر اساس 80% تخلیه رطوبت خاک نسبت به 50% تخلیه رطوبت باعث کاهش 24 درصدی عملکرد دانه شد. بوته هائی که در خاک شرودان رشد کرده بودند، عملکرد دانه بالاتری (حدود 24%) نسبت به خاک لورک داشتند. در بین ارقام، کوهدشت و زاگرس به ترتیب بیشترین و کمترین عملکرد دانه را به خود اختصاص دادند. به طور کلی و با توجه به جزئیات مورفولوژی ریشه در اعماق مختلف خاک، به نظر می رسد که طول تجمعی ریشه (**48/0r =) و تعداد ریشه (**46/0r=) همبستگی بهتری با عملکرد دانه دارند. در بین ارقام مورد مطالعه، رقم کوهدشت در شرایط مختلف رطوبتی و خاکی پتانسیل تولیدی بیشتر داشته و به نظر می رسد برای آزمایش های تکمیلی قابل توصیه باشد.